Page 106 - Norsk Fiskerinaering

HISTORISKE

Fiskerifolk

«Tsaren» i Stamsund:

Væreigar, fabrikkherre, grosserar

og samfunnsbyggar!

Det var J.M. Johansen Slik var det ikkje med Julius filial av faren si forretning meir rane skulle selje fisken sin til
som blei kalla «tsa- Marencius Heiberg Johansen. sentralt i fiskeværet. Omset­ han om dei ville leige rorbu
ren», og han blir ofte Han blei fødd 4. januar 1868 tinga oversteig raskt den eller hjellgrunn til ein pris dei
i Buksnes kommune. Faren,
hovudforretninga hadde, og i
kunne leve med.
brukt som eksempel på Carl Magnus Johansen, 1892 overtok han den. Kun- Det økonomiske overtaket
ein typisk væreigar. På var rett nok kjøpmann. Men dane var mange. Deltakinga i som låg i å vere grunnei-
mange måtar var han han var ein husmannsson Lofotfisket var svært høgt på garar, blei likevel brukt av
det, men han var også frå Overhalla som med god 1890-talet, sjølv om det vari- mange væreigarar og nes-
utypisk. hjelp frå kona og svigerfami- erte kor godt utbyttet var. sekongar i mange tiår etter
lien, hadde etablert seg med
det, blant anna av Johansen.
handel på Buøya i Stamsund I Stamsund var det fleire
Svært mange av dei som blei i 1871. Det var blitt mogleg fiskekjøparar å velje mellom,
kalla væreigarar og nesse- etter at handelsprivilegia blei Væreigaren men han var den einaste
kongar, kom frå slekter med oppheva i 1867. Etter folke- I 1888 blei værtvangen som hadde eksportlisens. Dei
lange tradisjonar i Nordlands- skolen gjekk Julius Marencius oppløyst med lov. Det skulle andre fiskebruka var derfor
handelen, ofte som jekteskip- på handelsskole i Namsos og ikkje lenger vere mogeleg for avhengig av å kunne levere
parar eller trondheimsborga- arbeidde som betjent i faren ein som eigde grunnen i eit salt­ og tørrfisk til Johansen
rar med handelsrett nordpå. sin butikk. Først dreiv han ein fiskevær å forlange at fiska- og turde derfor ikkje å kjøpe
fisk av fiskarar som ville bryte
med han.
Johansen eigde dei fleste
bustadhusa i Stamsund, og
lenge var det slik at den som
arbeidde og leigde husrom
hos han, også var forplikta til
å handle «på bok» på butik-
ken hans, og ta ut lønna på
det viset. Historia om man-
nen som fann ein 25-øring
på kaia og spurde Johansen
om kva dette var, illustrerer
det, anten ho no er sann eller
ikkje.
Utleige av bustader til
fastbuande og fiskarar var
ein viktig inntektskjelde for
Johansen, både direkte og
indirekte, slik det var i mange
fiskevær. Men han sørga
også for betra bustandard
for fiskarane ved at rorbuene
Julius Marencius var ein uhyre driftig kar, med solid teft for forretningar. Etter at han overtok drifta
av selskapet etter far sin, sikra han seg stadig nye eigedommar og blei snart likemann med dei gamle blei renoverte gjennom fleire
væreigarane i Lofoten. Ja, ikkje berre det. Verk semda i Stamsund blei etter kvart meir omfattande enn hos tiår. I dag er Burekka ein ka-
nokon av dei andre og tradisjonsrike væreigarane. Her er eit bilde frå hamna i Stamsund i 1885, då faren rakteristisk del av bygnings-
Carl Magnus Johansen framleis dreiv handel på Buøya. miljøet i Stam sund.

106 "Norsk Fiskerinæring" nr. 4 - 2017