Page 108 - Norsk Fiskerinaering

Industrigründaren

Ved folketeljinga i 1900
hadde J. M. Johansen tittelen
«handels mand». Ti år seinare
var yrket «grosserer, fabri-
keier og værei er». Kva hadde
skjedd?
Stamsund starta alt før
hundreårsskiftet utviklinga
som indus trielt fiskevær og
var i 1900 ein av dei fire
største tettstadene i Nordland.
Dette året kjøpte Johansen
hovudeigedommen i Stam-
sund og flytta butikkdrifta dit.
Kjøpet inkluderte post- og
dampskip sekspedisjonen.
Stamsund var ein del av kyst-
rutenettet, men var utan kai.
Skipa måtte ekspederast ved
hjelp av prammar. I 1903 fekk
han også hand om «Gammel-
fabrikken». Den blei utvida og
modernisert, og produserte
sildolje, fiskemjøl, industritran,
grakse, kaviar og herme- Dei første tiåra på 1900-talet gjekk Lofotfisket dårleg. Dess verre har vi lite skriftleg om drifta av J M
tikk. Den vestlege delen av Johansen frå denne perioden, då arkiva er gått tapt. Men vi kan trygt gå ut frå at også «tsaren i Stamsund»
fiskeværet blei innlemma fekk merke det når Lofotfisket svikta. Dette bildet blei tatt av den kjende fotografen Anders Beer Wilse i
i eigedommen i 1909, og 1910.
Johansen vart då både den
største grunneigaren og den typisk for den paternalistiske og båtar blei forlanga tvangs- ansund, Sverdrup & Sverdrup
som dreiv størst forretning i måten å organisere verksem- selt av Johansen. Han hadde på Reine og J.M. Johansen
Stam sund. der på blant handelsmenn nok ein god del uteståande. i Stamsund Lofotkompaniet
Ved folketeljinga i 1910 på 1800-talet og langt inn Då må det ha vore ein fordel AS i Kristiansund. Selskapet
budde Julius Johansen i på 1900-talet. Johansen si å ha fleire bein å stå på enn hadde tørkeri, kjøleanlegg og
«Stamsund Gaard» — midt i svigersøster dreiv også hotell det den konvensjonelle fiske- lager for klippfisk. Dei førte
fiskeværet. I huset var elles i ein del av huset. tilvirkinga og rorbuutleiga gav. saltfisk frå Lofoten til tørking
tolv personar oppført som Frå rundt hundreårsskiftet For mange som hug- på berg i Kristiansund der
tenestefolk. Fem av dei var til rundt 1920 gjekk det dårleg sar det gamle Stamsund sit det etterpå blei lagra. I første
knytt til hushaldninga, men med lofotfisket. Ettersom guanolukta — lukta av tørka omgang blei dei to lofotingane
der var også butikkdame, arkivmaterialet etter J.M. torskehovud, sterkt i minnet. nekta me dlemsskap i De
handelsbetjentar, postbetjent Johansen i Stamsund er blitt Stamsund var det største norske klippfiskeeksportørers
og kontorist som nok hadde øydelagt, kan vi ikkje spore lofotværet vest for Hennings- landsforening (DNKL), og fekk
arbeidsdagane sine i firmaet. kva konsekvensar det fekk for vær, og tilgangen på fiskeho- dermed heller ikkje eksport-
At nokre av dei tilsette budde, firmaet. Men i avisene er det vud og fiskeryggar var god. løyve. Dei anka saka inn for
og truleg også hadde kosten i fleire eksempel frå denne pe- I 1928 bygde Johansen ny handelsdepartementet, og 19.
heimen til bedriftseigaren, var rioden på at privateigde hus betongfabrikk for produksjon mai 1934 kunne «Arbeiderbla-
av guano (fiskemjøl) og tran. I det» melde at «Lofotkongene
mellomkrigstida vart det også kunde ikke holdes utenfor».
satsa på klippfisk. I 1933 dan- Under Lofotraidet i mars
na Lorentz A. Lossius i Kristi- 1941 blei tankanlegg og tran-
damperi øydelagt av britiske
og norske kommandosoldatar,
og ein av båtane til bedriften,
M/Kr «Andøy» blei senka ved
kai. Tankane blei snart bygd
I 1928 byrja J M Johansen opp igjen, og i 1944 utvida Jo-
oppføringa av eit stort og hansen produksjonsspek teret
moderne fabrikkanlegg, med då han fekk bygd filetfabrikk.
guanofabrikk til produksjon I tillegg til Lofotkompaniet
av fiskemjøl, tranfabrikk og
trandamperi. Stamsund var AS var Johansen engasjert i
no det største fiskevær et i fleire bedrifter utanfor Stam-
Lofoten med rikeleg tilgang på sund, blant anna Nordolje AS
fiskehovud og fiskeslo. i Tromsø.

108 "Norsk Fiskerinæring" nr. 4 - 2017